air

پیشینه

زمانی که کارایی فوق‌العادهٔ هواپیمای تامکت در نیروی دریایی آمریکا به خوبی به اثبات رسید، کشور ایران نیز برای جلوگیری و پایان دادن به تهدیدهای هوایی اتحاد جماهیر شوروی تصمیم به خرید هواپیمای اف-۱۴ تامکت در نیروی هوایی خود گرفت. در اولین سال‌های دهه ۱۹۷۰، بخش عمده‌ای از هواپیماهای نظامی نیروی هوایی ایران مانند هواپیماهای اف-۴ فانتوم ۲، نورثروپ اف-۵ و بالاخره پی-۳ اوریون سفارش داده و تحویل گردید، گرچه هیچ‌یک از این هواپیماها، توانایی مقابله با هواپیمای میگ-۲۵ را که سریعترین جنگنده عملیاتی جهان بود، نداشتند. هواپیماهای میگ-۲۵ به دلیل سرعت و سقف پرواز بالا می‌توانستند بدون روبرو شدن با مشکل خاصی، حریم هوایی ایران را نقض کرده، اقدام به پروازهای شناسایی نمایند.^[۲] نیروی هوایی شاهنشاهی چندین فروند از فانتومهای دی خود را در مقابله با میگهای شوروی از دست داده بود و مصمم بود به هر قیمت از شکستهای هوایی متوالی جلوگیری بعمل آورد.

پیش زمینهٔ خرید هواپیمای اف-چهارده از سوی ایران

بسیاری از ناظران غربی ناتوانی ایران از جلوگیری از تجاوز میگ-۲۵های شوروی به خاک ایران را عامل اصلی خرید هواپیمای اف-۱۴ تامکت می‌دانند؛ ولی واقعیت اندکی متفاوت است. از اواخر دههٔ ۱۹۵۰ میلادی نیروی هوایی شاهنشاهی ایران با همکاری نیروی هوایی آمریکا پروازهای فوق محرمانه‌ای را بر فراز خاک شوروی انجام می‌دهد. در آغاز هواپیماهای سبک (حتی ترابری) برای این منظور به کار می‌رفت و چند فروند آنها به وسیلهٔ جنگنده‌های شوروی سرنگون شدند. پس از تحویل نخستین سفارش اف-۴ فانتوم۲ که نوع شناسایی هم جزء سفارش‌ها بود، این عملیات تشدید شد.

شوروی‌ها نگران قدرت تسلیحاتی ایران بودند و ماموریت‌های شناسایی خود را بر روی ایران انجام می‌دادند. هواپیماهای رهگیر نیروی هوایی شاهنشاهی به ویژه هواپیماهای اف-۴ فانتوم ۲ بارها سعی کردند تا میگ-۲۵هایی که وارد خاک ایران می‌شدند را رهگیری کنند ولی موفق نمی‌شدند. شاه علاقه‌ای به رویارویی مستقیم با شوروی نداشت و هنگامی که تجاوز مرزی از سوی هر دو طرف شدت گرفت شاه پیشنهاد داد که اگر شوروی‌ها تجاوز هوایی خود را متوقف کنند نیروی هوایی ایران و آمریکا نیز ورود به حریم هوایی شوروی را متوقف سازند. این پیشنهاد بارها و بارها تکرار شد و هر بار رد شد؛ بنابراین شاه به نیروی هوایی دستور داد که در ازاء هر تجاوز هوایی فاکس بت‌های شوروی دو یا چند مأموریت بر فراز خاک شوروی به عنوان مقابله به مثل انجام شود، ولی برای این منظور سلاحی نیرومندتر از اف-۴ فانتوم ۲ ایران مورد نیاز بود تا جلوی تجاوز شوروی‌ها را بگیرد. در این اثنا در راستای برنامه‌های توسعهٔ نظامی ایران در دههٔ ۱۹۷۰ میلادی و همچنین همکاری با ایالات متحده، نیروی هوایی شاهنشاهی به دنبال هواپیمای رهگیری بود که توانایی تهدیدهای پیش بینی شده را تا بیست سال آینده داشته باشد. هواپیمایی که بتواند پهنهٔ گسترده‌ای از آسمان ایران را با سنسورها و سلاح‌های نیرومند پوشش دهد و دارای توانایی رزمی بالای باشد.

در تابستان ۱۹۷۲ نامه‌ای از سوی محمدرضا پهلوی شاه وقت به پنتاگون فرستاده شد. در این نامه قصد شاه از بازدید از ایالات متحده آمریکا به منظور گفتگو دربارهٔ هواپیمای رهگیر بود که قرار بود در نیروی دریایی ایالات متحده آمریکا به خدمت گرفته شود. در این نامه برنامه‌ریزی او برای تماشای نمایش هوایی این نوع جنگنده‌ها به قصد الگوگیری برای شاخهٔ مورد علاقهٔ او در نیروهای مسلح یعنی نیروی هوایی قید شده بود. علاقهٔ اصلی شاه به هواپیمای اف-چهارده بود.

این ملاقات آغاز یک معاملهٔ مناقشه برانگیز بود که منجر به استقرار مدرن‌ترین هواپیمای جنگنده‌ای می‌شد که آمریکا به یکی از متحدانش فروخته بود. این برای نخستین بار بود که آمریکایی‌ها موافقت کرده بودند یک چنین جنگنده پیشرفته و استراتژیک را به یک مشتری خارجی بفروشند. از سوی دیگر این اقدام برای ایران یک اقدام جسورانه بود. زیرا هنوز در حال تجربه‌اندوزی در زمینهٔ سیستم‌های با تکنولوژی مدرن و تأسیسات لازم برای عملیاتی کردن آنها بود.

همچنین فروش این هواپیما از سوی آمریکا به یک کشور دیگر به این معنای بود که کل پروژهٔ اف-۱۴ به وسیلهٔ ایران نجات پیدا می‌کرد. زیرا ایران موافقت کرده بود که کل هزینه تحقیقات و تمام هزینه راه‌اندازی خط تولید هواپیما را به شرکت گرومن پرداخت کند تا هواپیما به تولید برسد

دولت وقت سفارش خرید ۷۱۴ موشک فینیکس را نیز به آمریکا داد که تا زمان انقلاب ۱۳۵۷ ۲۸۴ فروند از آنها به ایران تحویل داده شده بود. بعد از انقلاب، دولت ایران این سفارش را لغو کرد.^[۲]

در حدود ۱۲۰ خلبان و ۸۰ کمک خلبان نیز دوره‌های آموزشی تخصصی این جنگنده را در پایگاه هوایی اندروز(به انگلیسی: Joint Base Andrews Naval Air Facility) در مریلند و پایگاه هوایی نس میرمار(به انگلیسی: Marine Corps Air Station Miramar) در کالیفرنیا و پایگاه هوایی نس اوشینا(به انگلیسی: Naval Air Station Oceana) در ویرجینیا با نمرات ممتاز سپری کردند. سرانجام اولین واحدهای عملیاتی این جنگنده در تابستان ۱۹۷۷ آماده فعالیت شدند. بعد از پیروزی انقلاب، آمریکا از تحویل دادن آخرین جنگنده خودداری ورزید.^[۳] این جنگنده جهت امور آموزشی به نیروی دریایی آمریکا تحویل داده شد.^[۴] جنگنده‌های تحویل شده به ایران از شماره ۳–۶۰۰۱ تا شماره ۳–۶۰۷۹ سریال‌بندی شدند. در ماه مه ۱۹۷۴میلادی، یک گروه از پرسنل نیروی هوایی ایران که پیشتر دوره‌های آموزشی پیشرفته بر روی هواپیمای اف-۴ فانتوم را دیده بودند، جهت آموزشهای پروازی هواپیماهای F-14 وارد ایالات متحده آمریکا شدند.

اولین دسته از خلبانان ایرانی که برای آموزش دیدن برای خلبانی این جنگنده وارد آمریکا شدند شامل ۴ نفر بودند. این خلبانان که وارد پایگاه دریایی میرامار(به انگلیسی: Miramar Naval Base) گشتند عبارت بودند از:^[۵]

1. سرتیپ خلبان عبدالحسین مینو سپهر
2. سرگرد مجتبی زنگنه
3. سرگرد محمد فرح آور
4. سروان کاظم حیدرزاده

به فاصلهٔ کوتاهی پس از آنان، دومین دسته از خلبانان به پایگاه دریایی اُشینا(به انگلیسی: Oceana Naval Base) در ویرجینیا اعزام شدند که شامل افراد زیر بودند:^[۵]

1. سروان جمشید افشار
2. سروان حسین تقدیس
3. سروان حسن افغان طلوعی
4. سروان جلیل مسلمی
5. سروان ابوالفضل هوشیار
6. سروان رضا عطایی
7. سروان بهرام قانعی
8. سروان محمد پیراسته
9. سروان عباس امیراصلانی
10. سروان شهرام رستمی
11. سروان جواد شکرایی

تام‌کت‌های ایران برای فرود در باند زمینی تغییر یافته‌اند در حالیکه تام‌کت‌های آمریکایی برای فرود بر عرشه ناو هواپیمابر ساخته شده بودند. تعدادی از سیستم‌های ناوبری این هواپیما نیز حذف شد.

در ماه اوت سال ۱۹۷۷ نیروی هوایی شاهنشاهی ایران ایران یک فروند هواپیمای شناسایی بدون خلبان شوروی را مورد اصابت موشک فونیکس قرار داد. با این اخطار شوروی به پرواز جنگنده‌های شناساییمیگ-۲۵ خود بر فراز آسمان ایران پایان داد.

ویژگی‌ها

برخی از مهمترین ویژگی‌های جنگنده‌های تحویل داده شده به ایران عبارت بودند از:

• رنگ‌آمیزی:تمامی تام‌کت‌های تحویلی ایران دارای پوشش سطحی ترکیب‌شده از سه رنگ بودند. رنگها توسط نیروی هوایی ایران و در قالب سفارش TO-1-1-4 به گرومن عرضه شد. رنگ کرم با کد FS20400، سبز تیره با کد FS34079 و قهوه‌ای با کد FS36622، رنگهای مورد نظر ایران بودند.
• موتور: مذاکره دولت ایران با شرکت پرت و ویتنی برای قراردادن موتور اف۱۰۰ بر روی تام‌کت‌های سفارشی ایران به سرانجام نرسید و در نهایت موتور تی‌اف۳۰ بر روی گربه‌های ایرانی نصب شد. شاید بتوان گفت بزرگترین نقیصه این تام‌کت‌ها همین موتور غیرقابل اطمینان باشد.
• توپ: بر روی هریک از تام‌کت‌ها یک توپ ام۶۱ والکان نصب شده است. این توپ در زیر و سمت چپ اتاقک خلبان قرار دارد.
• شابلون: تمام شابلون‌های انجام‌شده برروی اتاقک خلبان و سایر نقاط بدنه گربه‌های ایرانی به زبان انگلیسی انجام‌شده و از این جهت کاملاً مشابه مدلهای مورد استفاده در نمونه‌های ارتش آمریکاست.
• امکانات جانبی: تام‌کت‌های سفارشی ایران از امکانات جانبی بیشتری نسبت به مدلهای نیروی دریایی آمریکا برخوردارند. وجود ماسک اکسیژن، صندلی‌های راحتتر با قفل‌های مطمئنتر و سیستم هدف‌گیری دقیقتر بعضی از این تمایزها هستند.

تام‌کت‌ها در خدمت نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران

 

در فوریه و مارس ۱۹۷۹ میلادی، یعنی بعد از رفتن محمدرضاشاه و وقوع انقلاب، بسیاری از تام‌کت‌ها دچار نقص فنی شده بودند که مستشاران آمریکایی در آخرین روزهای دولت شاهنشاهی بوجود آورده بودند. این مستشاران موفق شده بودند دستگاه‌های الکترونیکی و خودکار این هواپیماها را از آنها خارج سازند و نابود کنند.^[۶]

 

در مارس ۱۹۷۹ آمریکا پیشنهادی مبنی بر بازگرداندن اف-۱۴های در اختیار ایران به آمریکا ارائه داد. این درخواست شامل محمولهی موشک‌های فونیکس نیز می‌شد. آمریکا این پیشنهاد را در جهت جلوگیری از در اختیار قرار گرفتن احتمالی کاتالوگ‌ها و در نتیجه تکنولوژی پیشرفته این جنگنده به دست کارشناسان نظامی اتحاد جماهیر شوروی انجام داد. در ابتدا مقامات دولت موقت انقلاب از جمله مهدی بازرگان با این درخواست موافقت کردند، ولی به دلیل حصول نشدن توافق نهایی بر سر مبلغ پرداختی از جانب دولت فدرال آمریکا، این بازپس‌گیری انجام نشد.^[۷]

در سپتامبر ۱۹۸۰ نیروی هوایی ایران فعالیتهای خود را دوباره از سر گرفت و نام خود را به نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران (نهاجا IRIAF) تغییر داد. اکثریت خلبانان این نیرو کسانی بودند که پیش از انقلاب در آمریکا آموزش دیده بودند و سطح کیفی آنها در هنگام اخذ مدرک خوب آموزش دیده(به انگلیسی: Well-Trained) بوده‌است.

اولین درگیری ثبت شده تامکت در جنگ ایران و عراق مربوط به یک فروند جنگنده اف-۱۴ با شماره سریال ۳–۶۰۲۰ بود که در تاریخ ۲۵ اردیبهشت ۱۳۶۰ (۱۵ می۱۹۸۱) یک موشک فونیکس به سمت یک فروند میگ ۲۵ نیروی هوایی عراق شلیک کرد. در این حادثه هواپیمای عراقی صدمه جدی ندید و توانست با سرعت ۲۸۰۰ کیلومتر بر ساعت از مهلکه بگریزد. در طول ۶ ماه اول جنگ تام‌کت‌ها موفق شدند ۵۰ فروند جنگنده عراقی (اکثراً جنگنده‌های میگ-۲۱ و میگ-۲۳ و تعداد کمتری هم سوخوهای ۲۰ و ۲۲ (مدل‌های صادراتی سوخو-۱۷) را سرنگون کنند. تنها گزارشی در ۶ ماهه اول جنگ از تلفات تام‌کت‌ها موجود است مربوط به آسیب یک تامکت در اثر نزدیکی زیاد به یک فروند میگ ۲۱ در لحظه انفجار آن است.^[۳] قدرت جنگی تام‌کت‌ها به حدی بود که به خلبانان عراقی دستور داده شده بود با هیچ تام‌کتی درگیر نشوند و با دیدن تامکت صحنه مخاصمه را ترک کنند و عقب‌نشینی کنند.^[۱]

در طول جنگ ایران و عراق از اف-۱۴ تام‌کت بیشتر برای اسکورت جنگنده‌های اف-۴ فانتوم و پوشش هوایی آسمان ایران استفاده می‌شد. رادار بسیار قوی تام‌کت‌ها قادر به شناسایی جنگنده‌های عراقی از فواصل بسیار دور بوده و از این حیث شبیه یک آواکس کوچک عمل می‌کرده‌است.^[۸]

یکی از برگهای برنده تامکت در میان تمام جنگنده‌های دهه ۸۰ مجهز بودن این جنگنده به موشکهای فونیکس بوده‌است. استفاده از این موشک باعث می‌شد که تامکت برخی اوقات در نبردهای یک به سه در مقابل هواپیماهای عراق برنده پیکار شود.^[۹]

بین سالهای ۱۹۸۲ تا ۱۹۸۶ از تامکتهای نیروی هوایی بیشتر برای حفاظت از مراکز سیاسی تهران یا حفاظت و گشت‌زنی در اطراف جزیره خارگ مورد استفاده قرار می‌گرفت. پیروزیهای متعدد تامکتهای ایران در نبردهای هوایی با جنگنده‌های سوخو و میگ نیروی هوایی عراق موجب شد که عراق به دنبال جایگزینی برای این جنگنده‌ها افتد. در سال ۱۹۸۷ عراق اقدام به خرید تعدادی جنگنده داسو میراژ اف۱ مجهز به موشکهای هوا به هوا سوپر ۵۳۰ از فرانسه نمود. برای مقابله با تام‌کت‌های ایران، جنگنده‌های میراژ اف-۱ عراقی با سرعت بالا و در ارتفاع پایین که خارج از دید رادار اف-۱۴ است به پرواز درمی‌آمدند. هواپیماهای میراژ پس از نزدیک شدن به تامکت، ناگهان ارتفاع خود را افزایش می‌دادند و با یک حمله برق‌آسا یک یا دو موشک هوا-به-هوا به تام‌کت‌های ایرانی شلیک می‌کردند. از تیر سال ۱۳۶۷ (ژوئیه ۱۹۸۸)، عراق به همین روش توانست چندین اف-۱۴ ایرانی را هدف قرار دهد.^[۸]

تهیه قطعات یدکی

پس از فروپاشی نظام شاهنشاهی در ایران و تیره شدن روابط ایران و آمریکا و اعمال تحریم تسلیحاتی بر ضد ایران، نیروی هوایی ایران برای سرویس این هواپیما دچار مشکلاتی بوده‌اند. ایران برای رفع این تحریم با کمک دلالان اسلحه اسرائیلی موفق شد حجم قابل توجهی از قطعات مورد نیاز خود را که تنها در اختیار ارتش آمریکا قرار داشت تهیه کند. بخشی از این قطعات در ماجرای ایران - کنترا به ایران ارسال شد.

در ۲۲ ژانویه ۱۹۸۰ اسرائیل طی درخواستی از دولت رونالد ریگان درخواست کرد که اجازه فروش برخی قطعات نظامی به دلالان اسلحه اسرائیل داده شود. دولت وقت ایالات متحده مجوز فروش تعداد محدودی از قطعات جنگنده اف-۴ را داد ولی اسرائیل علی‌رغم تعهداتش به مقدار بسیار بیشتری قطعات نظامی از جمله قطعات اف-۱۴ را به ایران فروخت.^[۱۰]

در ژانویه ۲۰۰۷ آمریکا اعلام کرد که تولید قطعات یدکی مصرفی این جنگنده را به دلیل آنکه ممکن است سر از ایران دربیاورند متوقف خواهد کرد.^[۱۱]

بومی‌سازی تامکت

با ادامه تحریم نظامی آمریکا علیه ایران، وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح ایران از سال ۱۹۸۲ اقدام به ساخت قطعات یدکی و تعمیر قطعات معیوب این جنگنده در داخل ایران نمود و همچنین با بهسازی قطعات و ارتقای آن توانسته این هواپیما را تا حدودی به روز نگه دارد. واحد مهندسی و اورهال نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران توانسته کلیه کارهای مربوط به سرویس و نگهداری هواپیما از جمله تعمیرات سنگین را به مرحله خودکفایی برساند.^[۹] ایران هم‌اکنون توانایی تولید کل قطعات و تجهیزات این هواپیما را دارا می‌باشد.^[۱۲]

پیروزی‌های حاصله در جنگ ایران و عراق

تام‌کت‌های ایرانی در طول جنگ ۸ ساله بر اساس آمار دست کم ۱۶۰ پیروزی هوایی تأیید شده در نبرد هوایی با جنگنده‌های عراق به دست آوردند اگرچه تعیین دقیق نوع هواپیماهای منهدم شده در مواردی امکان‌پذیر نمی‌باشد اما با توجه به اطلاعات ایستگاه‌های شنود و فرکانس‌های دریافتی هواپیمای خفاش (یک هواپیمای c130 مجهز به سامانه‌های شنود که قبل از انقلاب توسط ایران خریداری شد) و لاشه‌های کشف شده می‌توان جزئیات آن را صورت ذیل دانست:

• ۲۳ پیروزی در مقابل مدلهای مختلف میگ ۲۱^[۱۳]
• ۵۸ پیروزی در مقابل مدلهای مختلف میگ ۲۳^[۱۳]
• ۹ پیروزی در مقابل مدلهای مختلف میگ ۲۵^[۱۳]
• ۳۳ پیروزی در مقابل داسو میراژ اف۱^[۱۳]
• ۲۳ پیروزی در مقابل سوخو سو-۱۷^[۱۳]
• ۱ پیروزی در مقابل هلیکوپتر میل می-۲۴^[۱۳]
• ۳ پیروزی در مقابل کرم ابریشم^[۱۳]
• ۵ پیروزی در مقابل توپولف-۲۲^[۱۳]
• ۲ پیروزی در مقابل میگ-۲۷^[۱۳]
• ۱ پیروزی در مقابل میراژ-۵^[۱۳]
• ۱ پیروزی در مقابل هواپیمای سوپر اتاندارد^[۱۳]
• ۲ پیروزی نیز جنگنده دشمن شناسایی نشد.^[۱۳]

کارنامهٔ خلبانان اف-۱۴ ایران در جنگ ایران و عراق

جدول زیر کارنامهٔ خلبانان اف-۱۴ ایران در جنگ ایران و عراق که نام‌شان تاکنون ثبت شده را دربردارد. این آمار مجموعاً شامل پیروزی‌های تأییدشده توسط منابع غربی و پیروزی‌های احتمالی می‌باشد. پیروزی‌های تأییدشده در ستون نوع هواگردهای شکارشده با فونت پررنگ نوشته شده و پیروزی‌های احتمالی با فونت کم رنگ و اریب نوشته شده‌اند.

جستارهای وابسته

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: